برای عیّاری که عیارش به زیر تیغ نادانی رفت/ درباره مستند «عیار مشروطه»
مستند «عیّار مشروطه» به کارگردانی محمود یارمحمدلو یکی از پرتره‌هایی است که ابعاد تکان دهنده‌ای از زندگی ستار خان مبارز مشروطه خواه را عیان می‌کند.
به گزارش میزهنری،به نقل از روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی، ونوس بهنود: مشروطه در ایران سر پرسودایی داشته است. بارها به در بسته جهالت و قدرت طلبی خورده و دوباره مبارزانی دیده که آب حیات در گلوی خشک شده‌اش چکانده اند.
ستار قره داغی یکی از همین مبارزانی است که از قضا خود زمانی قربانی پادشاهی و زمانی قربانی دولت مشروطه شد. ستار روستازاده‌ای بود که در دامنه کوه‌های قره داغ زندگی ساده‌ای سپری می‌کرد اما پیرامون او اتفاقات بزرگی در حال شکل‌گیری بود که پای این نوجوان نیز به آن‌ها باز شد.
همزمان با دوران نوجوانی ستارخان استقرار مجلس و مشروطه خواهی مباحث داغ کشور بود. زمانی که محمدعلی شاه به تخت نشست عدم تمایل خود به مشروطه را عملاً نشان داد. در هر گوشه از کشور با هر معترضی برخورد می‌شد چرا که مشروط به دنبال این بود که حتی شاه ملزم به تبعیت از قانون باشد.
ستارخان بعد از اینکه با خانواده خود به تبریز رفت و آنجا ساکن شد، بلواهای مشروطه شدت گرفته بود. او دیگر جوانی مبارز بود که سمت حق می‌ایستاد. اما رفتار جامعه، نخبگان و سیاسیون با چنین فردی چه بود؟
مستندی بر اساس اسناد کتبی و شفاهی تاریخ
محمود یارمحمدلو در مستندی که نویسندگی آن را نیز بر عهده دارد، برای نمایش رفتار جامعه با آزاده خواهی که جانش را در کف دست گرفته است، به سراغ اسناد کتبی و شفاهی تاریخ رفته است. پژوهشگران، محققان، مجموعه‌داران عکس‌ها و اسناد تاریخی و حتی نوادگان و فرزندان ستارخان در این مستند آنچه خوانده، دیده و یافته‌اند را مطرح می‌کنند. ساخت پرتره از مبارزی که سده‌ها قبل زیسته نیازمند ایجاد حس اعتماد و باورپذیری است. به دور از تعصب، شتاب و اغراق در طرح واقعیت‌ها.
یارمحمد لو با اشراف به این مسئله و همچنین احترام به علاقه قلبی جامعه به شخصیتی همچون ستارخان به درستی از اسناد تاریخی استفاده کرده و با تدوین‌های مناسب نظمی در معرفی روند زندگی ستارخان از کودکی تا کشته شدنش ایجاد کرده است.هرچند که کارگردان می‌توانست کمی از حال و هوای این شخصیت، افکار و اندیشه‌ها و زندگی خانوادگی او نیز در فیلم بگنجاند.
از طرفی معرفی درست و به هنگام افرادی که به عنوان مطلعین مورد مصاحبه و گفتگو قرار گرفته‌اند، نقطه قوت این مستند است. با این اقدام که غیاب آن در برخی فیلم‌ها ذهن مخاطب را به هم می‌ریزد، بیننده می‌داند که چه کسی در چه جایگاهی در حال صحبت کردن است.
ستارخان در ابتدای مبارزات خود همراهان اندکی داشت اما به مرور بر تعداد آن افزوده شد. او در مقابل نیروهای دولتی مخالف مشروطه در تبریز ایستادگی کرد و چنان که در این مستند روایت شده است، تبریز تنها نقطه ای بود که تسلیم مخالفان مشروطه نشد و در نهایت این ایستادگی منجر به مداخله گروه‌های دیگر و کناره گیری محمدعلی شاه شد.
کمندی برای اسارت نه از سر مهمان نوازی
یکی از نقاط قوت این مستند استفاده از عکس‌ها در بیان داستان است. همچنان که عکس معتبر از کتاب‌ها تصور می‌شود در این مستند نیز به عنوان ابزاری جهت اثبات ادعای کارگردان به وفور مورد استفاده قرار گرفته است.
شاید بتوان روایت تاریخی را در کتاب‌ها جور دیگر نوشت اما عکس‌ها لحظه‌هایی از تاریخ را همان طور که هست ثبت می‌کنند.
تبریز در مبارزات مشروطه خواهان به مدت 11 ماه توسط نیروهای نظامی دولتی محمد علی شاه محاصره شد اما در نهایت پیروزی از آن ستارخان بود. او بعد از پیروزی و کناره گیری محمدعلی شاه با فشار‌های داخلی و خارجی، به تهران دعوت شد.
یکی از روایان مستند می‌گوید برای هیچ پادشاهی چنین استقبالی نکردند که از ستارخان استقبال شد. اما این کمند نه از سر مهمان نوازی بلکه اینبار محدود کردن و به نوعی تبعید ستارخان از سوی مشروطه خواهان بود.
قوای او ملزم شدند بعد از ترور دو تن از رهبران مشروطه، سید عبدالله بهبانی و میرزا محمد علی تربیت خلع اسلحه شوند و به دلیل مخالفت، اینبار نیروهای دولت مشروطه با 3 هزار نفر به باغ اتابک محل استقرار ستارخان یورش بردند. او در این درگیری‌ها تیر خورد و گفته می‌شود استخوان ساق پایش شکسته شد.
یکی از سختی‌های کار مستند شاید بازآفرینی صحنه‌های جنگ یا درگیری با حضور هزاران نفر باشد. کارگردان توانسته به خوبی با موسیقی متن و صداگذاری و تدوین مناسب حس و حال آن سال‌ها را زنده کند.توجه به مولفه‌های بومی و همزمان ملی یکی دیگر از نقاط قوت این مستند است.
ستارخان کسی بود که برای نجات جانش حاضر نشد حمایت دولت روسیه را بپذیرد و بارها نیز از پادشاهی خواستار قطع دست اجنبی شد. امروز اگر هرکدام از ما به جای این شخصیت قهرمان بودیم و بعد از مبارزاتی تا حد مرگ، بی‌مهری و نادانی خودی را می‌دیدم، آیا استقامت و پایداری او را داشتیم.
سردار ملی تا 4 سال بعد از مجروحیت خود، مجبور به خانه نشینی شد و در نهایت در سال 1293 به دیار باقی شتافت. با وجود درخواست مکرر خانواده‌اش که امروز با نام فامیلی سردارملی در شهر تبریز شناخته می‌شوند، جسد وی به تبریز انتقال نیافته و در باغ طوطی در کنار حرم شاه عبدالعظیم شهر ری مدفون است.
«عیار مشروطه» تولید مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی است.
