نگاهی به برگزاری نخستین جشنواره ملی تئاتر اقتباس«قسمت اول»
نخستین جشنواره ملی «تئاتر اقتباس» از ۲۶ آذر تا ۲ دی در شاهین‌شهر برگزار شد و فرصتی برای بازآفرینی آثار هنری با الهام از منابع ادبی و فرهنگی ایجاد کرد.
در ادامه، بخش اول گفت‌وگوهای اختصاصی میزهنری با داوران و شرکت‌کنندگان جشنواره را می‌خوانید که ابعاد مختلف این رویداد را از دیدگاه آنان بررسی می‌کند.
جشنواره اقتباس، فرصتی برای تقویت تئاتر ایران
به گزارش میزهنری، شهرام کرمی، نویسنده و کارگردان تئاتر و عضو هیئت داوران بخش صحنه‌ای نخستین جشنواره ملی تئاتر اقتباس، اقتباس را یکی از پایه‌های اصلی در خلق آثار هنری دانست و بر اهمیت این رویکرد در بازآفرینی خلاقانه تأکید کرد.
وی اقتباس را به معنای بازآفرینی آگاهانه یک اثر هنری در قالبی نو تعریف کرد و گفت: «اقتباس (Adaptation) از منابع متنوعی مانند ادبیات کهن، فرهنگ عامه، وقایع تاریخی و آثار دیگر هنرمندان الهام می‌گیرد و می‌تواند به خلق آثاری نو و ماندگار منجر شود. این فرآیند با الهام‌گیری متفاوت است، زیرا هنرمند در اقتباس به یک بازآفرینی هدفمند و آگاهانه دست می‌زند.»
این مدرس دانشگاه با اشاره به اقتباس‌های برجسته در تاریخ تئاتر، نمونه‌هایی مانند نمایشنامه «آنتیگونه» اثر سوفوکل را مثال زد و افزود: «این نمایشنامه توسط نویسندگانی همچون ژان آنوی و برتولت برشت در قالب‌های متفاوت بازآفرینی شده است. این اقتباس‌ها نشان می‌دهند که آثار گذشته می‌توانند به پلی میان گذشته و حال تبدیل شوند و ارزش‌های کهن را در قالبی نو ارائه دهند.»
کرمی برگزاری جشنواره‌ای با موضوع اقتباس را اقدامی ارزشمند در تقویت هویت فرهنگی و ادبی تئاتر ایران دانست و گفت: «این جشنواره هنرمندان را به بازگشت به منابع غنی ادبی و فرهنگی دعوت می‌کند. چنین رویکردی نه تنها ارزش‌های فرهنگی ما را زنده نگه می‌دارد، بلکه به ایجاد جریان‌های نو در هنر تئاتر کمک می‌کند.»
وی همچنین از سطح آثار ارائه‌شده در جشنواره ابراز رضایت کرد و توضیح داد: «با توجه به اینکه این نخستین دوره جشنواره بود، آثار ارائه‌شده متنوع و قابل‌توجه بودند. این رویداد نشان داد که توجه به اقتباس می‌تواند بستری مناسب برای تولید آثار ملی و حتی جهانی فراهم کند. جشنواره اقتباس صرفاً یک رویداد نمایشی نیست، بلکه هدف آن جریان‌سازی و تقویت نمایشنامه‌نویسی در کشور است.»
کرمی در ادامه از تلاش‌های شهرداری شاهین‌شهر برای ایجاد زیرساخت‌های مناسب تئاتر تقدیر کرد و گفت: «ساخت سالن‌های استاندارد و فراهم‌کردن امکانات اجرایی توسط شهرداری، فضای ایده‌آلی برای این جشنواره ایجاد کرده است. شاهین‌شهر با وجود قدمت کم، اکنون از زیرساخت‌های فرهنگی و هنری متعددی برخوردار است که این موضوع الگوی مناسبی برای دیگر شهرها محسوب می‌شود.»
وی در پایان ابراز امیدواری کرد که جشنواره اقتباس در دوره‌های آینده با آثار شاخص‌تر و هنرمندان بیشتری همراه باشد و به برندی مهم در هنر تئاتر ایران تبدیل شود. کرمی تأکید کرد: «اقتباس، فرصتی بی‌نظیر برای بازآفرینی ارزش‌های فرهنگی و هنری است و می‌تواند جایگاه تئاتر ایران را در عرصه‌های ملی و بین‌المللی ارتقا بخشد.
—
جشنواره اقتباس نیازمند بهبود در اطلاع‌رسانی و حمایت مالی است
محمد حاج‌محمدی، نویسنده و کارگردان نمایش «مجلس تقلید؛ اندر حکایت ماهچهره قصر پادشاه» از کرج، در گفتگو با خبرنگار میزهنری، نظرات خود را درباره اولین جشنواره ملی تئاتر اقتباس مطرح کرد.
وی برگزاری این جشنواره را گامی ارزشمند در مسیر تئاتر ملی دانست و گفت: «این جشنواره می‌تواند بستری برای تحقق آرمان‌های نسل عباس جوانمرد و بهرام بیضایی باشد. اما به نظر من، به جای معرفی آثار به جشنواره تئاتر فجر، بهتر بود این آثار به جشنواره نمایش‌های آیینی سنتی ارسال می‌شدند.»
حاج‌محمدی ضمن انتقاد از نحوه اطلاع‌رسانی جشنواره افزود: «فراخوان به طور گسترده منتشر نشد و بسیاری از گروه‌های تئاتری فعال در زمینه نمایش‌های ایرانی از این رویداد بی‌اطلاع بودند. روابط عمومی جشنواره و رسانه‌ها نیز آن‌گونه که باید در انتشار اخبار موفق عمل نکردند.»
وی تلاش‌های دبیر جشنواره و اعضای دبیرخانه را ستود، اما به محدودیت‌های مالی اشاره کرد و گفت: «کمک‌هزینه‌ها و جوایز جشنواره در حد انتظار نبودند. امیدوارم در دوره‌های بعدی، مبالغ جوایز و کمک‌هزینه‌ها رشد ۳۰ تا ۴۰ درصدی داشته باشد.»
حاج‌محمدی با انتقاد از برخی بی‌توجهی‌ها در اختتامیه اظهار داشت:
«یکی از اتفاقات تلخ اختتامیه، خروج استاد حسن اکلیلی از سالن در اوایل مراسم بود. چنین هنرمندی از تئاتر اصفهان در جشنواره حضور داشت، اما حتی نامی از ایشان برده نشد. در مقابل، از شهردار و مقامات دیگر چندین بار تقدیر شد. حضور این مقامات گرامی است، اما ارتباط مستقیمی با تئاتر ندارند. به‌جای این تقدیرهای مکرر، بهتر بود از هنرمندان شهرستانی که از سراسر کشور به این جشنواره آمده بودند، قدردانی می‌شد.»
وی ادامه داد: «متأسفانه حتی در صفحه اینستاگرام جشنواره نیز عکس‌های بیشتری از مقامات محلی منتشر شده بود تا هنرمندان. اگر هدف از این جشنواره، نمایش توانایی‌ها و عملکرد شهرداری شاهین‌شهر بود، می‌توانستند در یک نشست داخلی از خودشان تقدیر کنند، نه اینکه هنرمندان را از سراسر کشور دعوت کنند و تمرکز جشنواره را به بیلان کاری تبدیل کنند.
این هنرمند درباره مشکلات اجرایی نیز گفت:
«برای دیدن اجرای آخر به‌عنوان شرکت‌کننده، به من گفتند که جای نشستن نیست، زیرا مردم عادی جا را اشغال کرده بودند. در حالی که تئاتر به نفس تماشاگر زنده است، باید جایگاه ویژه‌ای برای گروه‌های شرکت‌کننده در نظر گرفته شود تا بتوانند اجراها را ببینند. همچنین، اجرای من که یک نمایش میدانی بود، از تماشاخانه جم به فضایی غیرتخصصی منتقل شد. این تصمیم‌گیری‌ها بدون نگاه حرفه‌ای به مدیریت سالن‌ها انجام شد و تخصیص سالن‌ها به گروه‌ها به‌طور تخصصی صورت نگرفت.»
حاج‌محمدی در پایان، غیبت استاد داوود فتحعلی‌بیگی در میان هیئت داوران را مهم‌ترین کاستی جشنواره دانست و تاکید کرد:
«اگر استاد فتحعلی‌بیگی نبود، امروز هیچ گروهی در کشور امکان کار در حوزه نمایش ایرانی نداشت. حضور ایشان می‌توانست جشنواره را پربارتر کند.»
—
جشنواره اقتباس نیازمند نظارت دقیق‌تر و توجه به اولویت‌های اجرایی است
مرتضی مودی، کارگردان نمایش شپوک شاه از زاهدان، در گفتگو با خبرنگار میزهنری درباره تجربه حضور خود در اولین جشنواره ملی تئاتر اقتباس اظهار داشت: «جشنواره در سطح کیفی قابل قبولی برگزار شد و توانستیم با انسان‌های شریفی ملاقات کرده و تبادل فرهنگی ارزشمندی داشته باشیم. اما به لحاظ تکنیکی نکاتی وجود دارد که باید به آن‌ها توجه شود.»
وی با اشاره به اهمیت اولویت‌های جشنواره در نمایش‌های اقتباسی افزود: «زمانی که تأکید می‌شود نمایش اقتباسی ارائه شود، چه در بخش خیابانی و چه در بخش صحنه‌ای، لازم است این موضوع با دقت بیشتری بررسی شود. در بخش صحنه‌ای ایرادی که وجود داشت به عملکرد بازخوان‌ها بازمی‌گردد. در بخش تئاتر خیابانی نیز شاهد کارهایی بودیم که ارتباطی با موضوع اقتباس نداشتند. این مسئله نشان می‌دهد نظارت کافی در این زمینه انجام نشده است.»
مودی همچنین درباره مکان‌های اجرایی جشنواره عنوان کرد: «اگر نمایش‌ها از محدوده مکان‌های جشنواره به دل مردم، پارک‌ها و بوستان‌ها منتقل می‌شد، تأثیرگذاری بیشتری داشت. این محدودیت‌ها باعث شد بخشی از ظرفیت اصلی جشنواره از دست برود.»
وی در ادامه به موضوع توزیع جوایز جشنواره اشاره کرد و گفت: «بنده ایرادی را به دبیر جشنواره وارد می‌دانم. سال گذشته در جشنواره مریوان، دبیر جشنواره قاطعانه اعلام کرد که کارهایی که پیش‌تر در فجر شرکت داشته‌اند، نباید مجدداً در رقابت‌ها جایزه بگیرند. اما در این جشنواره، جوایز بخش خیابانی بین آثاری تقسیم شد که قبلاً در فجر حضور داشته یا معرفی شده بودند. این در حالی است که من طبق فراخوان عمل کرده و یک نمایش تازه تولید به جشنواره آوردم. احترام به قوانین جشنواره و مردم ایجاب می‌کند که این نکات به‌درستی رعایت شود. ما نسبت به این موضوع اعتراض داریم.»
—
جشنواره اقتباس نیازمند برنامه‌ریزی منسجم‌تر و توجه به واقعیت‌های مالی است
به گزارش خبرنگار میزهنری، احسان جانمی، نویسنده و کارگردان نمایش «دخت شاه» از استان اصفهان، برگزاری نخستین جشنواره ملی تئاتر اقتباس را اقدامی ارزشمند برای ارتقای هنر نمایش در ایران دانست و گفت: «نفس برگزاری یک رویداد هنری، به‌ویژه در حوزه تئاتر، قابل‌تحسین است. چنین جشنواره‌هایی باعث افزایش مشارکت هنرمندان و توجه بیشتر به تئاتر می‌شوند. برگزاری این رویداد در شهری مانند شاهین‌شهر، آن هم با همت مسئولان محلی، نشان‌دهنده عزم جدی برای تقویت هنر در شهرستان‌هاست.»
وی با اشاره به نقاط قوت جشنواره افزود: «استفاده از داوران ملی، پایبندی به تقویم اعلامی و کیفیت آثار، از ویژگی‌های مثبت این جشنواره بود. در بخش صحنه‌ای نیز شاهد آثار استاندارد و باکیفیتی بودیم که سطح قابل‌قبولی داشتند. نشست‌های تخصصی، مانند کارگاه بهمن نامور مطلق، یکی از برجسته‌ترین بخش‌های این جشنواره بود و نشان داد که نگاه علمی نیز در کنار اجراهای هنری موردتوجه قرار گرفته است.»
این هنرمند با نقد نحوه برگزاری مراسم اختتامیه گفت: «بر خلاف افتتاحیه باشکوه، اختتامیه دچار ضعف در برنامه‌ریزی و نظم بود. استفاده از مجری غیرمتخصص و اولویت‌بندی نامناسب در اهدای جوایز، از جمله مشکلات این بخش بود. بهتر بود اختتامیه با برنامه‌ریزی منسجم‌تری برگزار می‌شد تا ارزش این رویداد بهتر نمایان شود.»
جانمی درباره شرایط فراخوان جشنواره تأکید کرد: «تأکید بر تولید آثار جدید در فراخوان، با توجه به محدودیت‌های مالی، چندان عملی نیست. با بودجه ۳۰ یا ۴۰ میلیون تومانی نمی‌توان یک نمایش صفرکیلومتر تولید کرد. بهتر است برگزارکنندگان واقعیت‌های مالی و اجرایی را در نظر بگیرند تا کیفیت آثار حفظ شود.»
این نویسنده و کارگردان همچنین پیشنهاداتی برای دوره‌های آتی جشنواره ارائه کرد و گفت: «حذف بندهای غیرضروری از فراخوان و کاهش سخت‌گیری‌ها می‌تواند به ارتقای کیفیت جشنواره کمک کند. همچنین افزایش بودجه حمایتی برای تولید آثار جدید و برگزاری نشست‌های نقد و بررسی برای تحلیل آثار و ارائه بازخورد سازنده ضروری است. اختتامیه نیز باید با برنامه‌ریزی بهتر و مشابه افتتاحیه باشکوه برگزار شود. از همه مهم‌تر، این جشنواره باید تداوم داشته باشد و در دوره‌های بعدی با رفع نواقص موجود به مسیر خود ادامه دهد.»
وی در پایان، ضمن احترام به نظر هیئت داوران، بر اهمیت جلسات نقد آثار تأکید کرد و گفت: «برگزاری این جلسات می‌تواند به رشد هنری شرکت‌کنندگان کمک کند و سوءتفاهم‌ها درباره کیفیت آثار را از بین ببرد.»
—
جشنواره ملی تئاتر اقتباس نیازمند نگاه علمی و بازآفرینی خلاقانه‌تر است
مهدی صالحیار، کارگردان نمایش «چوبانلار» از تبریز، در گفتگو با خبرنگار ما، درباره تجربه حضور خود در اولین جشنواره ملی تئاتر اقتباس اظهار داشت: «نمایش من برگرفته از قصه‌های فولکلور آذربایجانی بود که به‌صورت بدون کلام و با تکیه بر حرکت و موسیقی توسط بچه‌های نوجوان و کودک تولید شد. این نوع اجرا به‌ویژه در ایران منحصر به فرد است.»
وی جشنواره اقتباس را رویدادی منحصر به فرد در ایران دانست و افزود: «این جشنواره به‌عنوان یکی از نادرترین رویدادهایی است که به موضوع اقتباس پرداخته، و در برخی بخش‌ها همچنان نیازمند مطالعات بیشتر و آشنایی با اصول علمی اقتباس است.»
صالحیار با اشاره به کیفیت آثار جشنواره بیان کرد: «در بخش‌های صحنه‌ای و خیابانی آثار باکیفیتی مشاهده کردم، اما بسیاری از آثار با نام‌گذاری و اشاره به شخصیت‌ها و قصه‌ها به‌طور سطحی به مفهوم اقتباس پرداخته‌اند. صرفاً استفاده از نام‌ها و رویدادها به معنای اقتباس نیست و نیاز به بازآفرینی خلاقانه و علمی بیشتری دارد.»
این نویسنده و کارگردان همچنین پیشنهاد کرد که جشنواره‌های آینده باید نگاه علمی‌تر و تئوریک‌تری به اقتباس داشته باشند تا به کیفیت واقعی و عمق آثار پرداخته شود و در سال‌های آینده آثار بهتری از این نوع تولید شود.
“سپاس از همراهیتان”
