نگاهی به برگزاری نخستین جشنواره ملی تئاتر اقتباس«قسمت دوم»
به گزارش میزهنری، نخستین جشنواره ملی تئاتر اقتباس، با هدف تقویت پیوند میان ادبیات و نمایش، فرصتی تازه برای بازخوانی متون کهن و معاصر فراهم کرد. این جشنواره سعی داشت زمینه‌ای مناسب برای آشنایی بیشتر مخاطبان با آثار اقتباسی فراهم کند و به تبادل تجربیات میان هنرمندان بپردازد. در این قسمت و در گفت‌وگو با برخی از شرکت‌کنندگان، هنرمندان از چالش‌هایی چون داوری بحث‌برانگیز، نابرابری در پذیرش آثار، و نبود تعریفی دقیق از اقتباس سخن گفتند و نظرات خود را درباره نقاط قوت و ضعف این جشنواره بیان کردند.
نخستین جشنواره ملی تئاتر اقتباس؛ رویدادی نوآورانه برای پیوند ادبیات و نمایش
سید حسین فدایی حسین، نویسنده، پژوهشگر، مدرس تئاتر و عضو هیئت داوران بخش «تئاتر در فضای باز»، در گفت‌وگو با خبرنگار ما، این جشنواره را رویدادی منحصربه‌فرد دانست که از چند جنبه حائز اهمیت بود.
وی در ابتدای سخنان خود به ویژگی موضوعی جشنواره اشاره کرد و گفت:
این جشنواره برای من از این جهت ویژه بود که به موضوع اقتباس در تئاتر می‌پرداخت؛ موضوعی که سال‌ها در آن فعالیت کرده‌ام، اما تاکنون جشنواره‌ای با این عنوان برگزار نشده بود. این رویکرد جدید و نوآورانه برای من بسیار خوشایند بود.
فدایی حسین با اشاره به نحوه برگزاری این جشنواره، آن را از نظر برنامه‌ریزی، اجرا و فضای کلی، در سطحی قابل‌توجه ارزیابی کرد و اظهار داشت:
در بسیاری از جشنواره‌ها حضور داشته‌ام، اما کمتر پیش آمده که شاهد چنین دقت و هماهنگی‌ای در اجرا باشم. از برنامه‌ریزی ستاد اجرایی گرفته تا سالن‌ها و فضاهای نمایشی، همه‌چیز به گونه‌ای بود که نشان از یک مدیریت منسجم و دقیق داشت.
وی با تأکید بر اهمیت پرداختن به اقتباس در تئاتر ایران، افزود:
تا امروز اقتباس در تئاتر بیشتر به علاقه و دغدغه‌های شخصی هنرمندان وابسته بود، اما این جشنواره نشان داد که اقتباس یک حوزه جدی و مهم است که می‌تواند در قالب یک جشنواره مستقل مطرح شود. این اتفاق، توجهات را به این سمت جلب کرد که چقدر منابع ارزشمند در ادبیات کهن داریم که قابلیت اقتباس و اجرا روی صحنه را دارند.
عضو هیئت داوران، کیفیت آثار حاضر در جشنواره را تحسین کرد و گفت:
به‌عنوان اولین دوره جشنواره، سطح آثار بسیار بالا بود. برخلاف بسیاری از رویدادهای مشابه که تنوع کیفی در آثار دیده می‌شود، در این جشنواره شاهد تمرکز ویژه‌ای بر موضوع بودیم و حتی آثار متوسط رو به بالا نیز در آن حضور داشتند. این نشان از انتخاب‌های دقیق گروه بازبینی دارد.
وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود، از نقش شهرداری شاهین‌شهر در برگزاری این جشنواره قدردانی کرد و آن را الگویی برای سایر نهادهای فرهنگی دانست:
نهادهایی مانند شهرداری، که منابع مالی و اجرایی دارند، می‌توانند نقش مهمی در حمایت از فرهنگ و هنر ایفا کنند. شهرداری شاهین‌شهر با ورود جدی به این عرصه نشان داد که می‌توان از ظرفیت‌های موجود برای برگزاری رویدادهای فرهنگی باکیفیت استفاده کرد. امیدوارم این رویکرد در سایر نقاط کشور نیز مورد توجه قرار گیرد و حمایت از هنر و هنرمندان به یک جریان پایدار تبدیل شود.
سید حسین فدایی حسین در پایان اظهار امیدواری کرد که این جشنواره ادامه پیدا کند و تأثیر خود را در ارتقای جایگاه اقتباس در تئاتر ایران بگذارد. به گفته وی، استمرار این رویداد می‌تواند به هنرمندان نشان دهد که اقتباس، نه‌تنها یک روش خلاقانه، بلکه ضرورتی برای استفاده از گنجینه ارزشمند ادبیات کهن و معاصر در تولید آثار نمایشی است.
جشنواره ملی تئاتر اقتباس نیازمند تعریف دقیق‌تری از اقتباس است
مهدی آشوغ، نویسنده و کارگردان نمایش «اندر مصائب پدری که پسرش را کشته بود یا ….» از اندیمشک، که در بخش تئاتر صحنه‌ای نخستین جشنواره ملی تئاتر اقتباس شرکت کرده بود، در گفت‌وگویی با خبرنگار میزهنری، نظرات خود را درباره این رویداد و اهمیت اقتباس در هنرهای نمایشی بیان کرد.
آشوغ با تحسین ایده و ساختار جشنواره گفت: «به نظر من، برای جشنواره‌ای که نخستین دوره‌اش برگزار شد، همه چیز در سطح بسیار خوبی بود. آنچه این جشنواره را برای من جذاب کرد، موضوع اقتباس از متون ادب فارسی و کهن ایرانی بود. معمولاً در جشنواره‌ها شرکت نمی‌کنم، اما به دلیل علاقه قلبی‌ام به این موضوع، حضور در این رویداد برایم ارزشمند بود.»
وی افزود: «اقتباس، حلقه اتصال بین ادبیات داستانی و ادبیات نمایشی است. بسیاری از نویسندگان داستانی ما با اصول نمایشنامه‌نویسی آشنا نیستند و داستان‌هایشان قابلیت تصویری و دراماتیک ندارد. از سوی دیگر، مشکل اساسی تئاتر ما نیز در نمایشنامه‌نویسی است که از ادبیات داستانی فاصله دارد. روایت، شخصیت‌پردازی، تیپ‌سازی_همه این‌ها از ادبیات داستانی می‌آید و باید به درستی وارد ادبیات نمایشی شود. این جشنواره فرصتی بود تا این دو حوزه به هم نزدیک شوند.»
این کارگردان با اشاره به اهمیت متون کهن در فرهنگ ایرانی گفت: «ما یک پیشینه، قدمت و تاریخ داریم که در فرهنگمان مستتر است. فرهنگ ما در شاهنامه، قصه‌های هزار و یک شب و دیگر متون کهن نمود پیدا می‌کند. این جشنواره می‌توانست انگیزه‌ای باشد تا هنرمندان تئاتر به مطالعه و تحقیق در این حوزه بپردازند و از این متون الهام بگیرند.»
آشوغ با تمجید از کیفیت اجرایی جشنواره بیان کرد: «از نظر اجرایی، همه چیز درجه‌یک بود، از سالن‌ها گرفته تا مسائل لجستیکی مانند رفت‌وآمد، اسکان و پذیرایی. هیئت داوران در هر دو بخش خیابانی و صحنه‌ای نیز به‌خوبی انتخاب شده بودند. البته همیشه اعتراض به آرای داوران وجود دارد، اما از نظر من، جشنواره در مجموع کیفیت بالایی داشت.»
با وجود نقاط قوت جشنواره، آشوغ یکی از ضعف‌های آن را عدم تعریف دقیق از اقتباس دانست و گفت: «بسیاری از نمایش‌هایی که دیدم، عملاً اقتباس نبودند. برخی آثار فقط اشاره‌ای گذرا به داستانی داشتند، درحالی‌که اقتباس باید چارچوب مشخصی داشته باشد. از نظر من، اقتباس یعنی گرفتن یک منبع اصلی و وارد کردن آن به دنیای شخصی هنرمند، به‌طوری‌که هم مستقل باشد و هم ارتباطش با منبع اصلی حفظ شود. اما در بسیاری از نمایش‌ها، این ارتباط کاملاً مبهم بود.»
وی پیشنهاد کرد که برای دوره‌های بعدی، تعریفی دقیق‌تر از اقتباس ارائه شود: «این موضوع می‌تواند از طریق ورکشاپ‌ها، جلسات آنلاین، یا حتی یک دفترچه راهنما به شرکت‌کنندگان توضیح داده شود. در این دوره، به نظر می‌رسید تعریف اقتباس کاملاً به گروه‌ها سپرده شده بود و در نتیجه، برخی آثار ساختار درستی نداشتند. در مواردی، حتی سخت می‌شد تشخیص داد که نمایش از چه منبعی اقتباس شده و دلیل این اقتباس چه بوده است.»
آشوغ در پایان تأکید کرد که جشنواره ملی تئاتر اقتباس، با وجود نقاط قوت خود، نیازمند تدوین چارچوبی روشن‌تر برای تعریف و ارزیابی آثار اقتباسی است: «اگر این جشنواره به مسیر خود ادامه دهد و استانداردهای دقیق‌تری برای اقتباس تعریف کند، می‌تواند به یکی از تأثیرگذارترین رویدادهای تئاتری کشور تبدیل شود.»
جشنواره ملی تئاتر اقتباس نیازمند شفافیت بیشتر و جوایز مناسب‌تری است
مارال ایزدبخش، کارگردان نمایش خیابانی «قهرمان کیست» از بوشهر، در گفت‌وگو با خبرنگار ما، ضمن تمجید از ایده جشنواره ملی تئاتر اقتباس، به چالش‌ها و نقاط ضعف و قوت آن پرداخت.
ایزدبخش با اشاره به ضرورت پرداختن به اقتباس در تئاتر ایران، اظهار داشت:
برگزاری جشنواره‌ای با محوریت اقتباس، اقدامی ارزشمند و ضروری است، چراکه می‌تواند به احیای متون ادبی و نمایشی فراموش‌شده کمک کند. متأسفانه، نمایشنامه‌نویسی در ایران دچار بحران شده و نسل جدید کمتر توانسته آثاری درخشان خلق کند. در چنین شرایطی، بازگشت به ادبیات کهن و استفاده از داستان‌ها و متون ماندگار، می‌تواند خلأ موجود را تا حدی جبران کند. امیدوارم این جشنواره استمرار داشته باشد و در دوره‌های بعدی، به لحاظ کیفی نیز رشد بیشتری را شاهد باشیم.
این کارگردان ضمن انتقاد از روند نزولی جوایز جشنواره‌های تئاتری، این مسئله را یکی از معضلات اصلی حوزه تئاتر خیابانی دانست:
با توجه به افزایش روزافزون تورم، جوایز جشنواره‌ها باید متناسب با شرایط اقتصادی هنرمندان تعیین شود. در گذشته، جوایز جشنواره‌های معتبر بیش از ۱۰ میلیون تومان بود، اما امروز شاهد کاهش چشمگیر این مبالغ هستیم. این روند نه‌تنها به معیشت هنرمندان لطمه می‌زند، بلکه انگیزه شرکت در جشنواره‌ها را نیز کاهش می‌دهد. به شخصه برخی جشنواره‌ها را به دلیل جوایز نامناسب تحریم کرده‌ام. برای مثال، جایزه نخست یک جشنواره بین‌المللی تنها ۲.۵ میلیون تومان بود که رقم بسیار ناچیزی است. در جشنواره اقتباس نیز جوایز چندان بالا نبود، اما در مقایسه با سایر جشنواره‌ها، شرایط بهتری داشت.
ایزدبخش در بخش دیگری از سخنان خود به مسئله پذیرش آثار در جشنواره اقتباس اشاره کرد و عدم شفافیت در اجرای قوانین را از نقاط ضعف آن دانست:
طبق فراخوان، آثار راه‌یافته به جشنواره باید تازه‌تولید باشند، اما به دلیل ارسال آثار ضعیف، برگزارکنندگان مجبور شدند از این شرط صرف‌نظر کنند و نمایش‌های غیرتازه‌تولید را نیز بپذیرند. ۹۹ درصد آثار بخش خیابانی این جشنواره، تولید جدید نبودند. برخی هنرمندان پیشنهاد کردند که برای پذیرش نمایش خود، نام آن را تغییر دهم، اما من هرگز چنین کاری نمی‌کنم. اگر اثری پذیرفته شود، باید بر اساس شایستگی باشد، نه تغییر نام. در عین حال، برگزارکنندگان باید در این زمینه شفاف‌سازی می‌کردند و علت عدم رعایت فراخوان را توضیح می‌دادند.
وی همچنین از برخی تخلفات در جشنواره‌های تئاتری سخن گفت:
متأسفانه، در برخی رویدادها شاهد این هستیم که گروه‌ها در مرحله بازبینی یک نمایش ارائه می‌دهند، اما در اجرا، نمایش دیگری را روی صحنه می‌برند. برای جلوگیری از چنین تخلفاتی، بهتر است یکی از داوران بازبینی در مرحله نهایی داوری نیز حضور داشته باشد.
با وجود انتقادها، ایزدبخش عملکرد تیم اجرایی جشنواره را مثبت ارزیابی کرد و گفت:
با توجه به اینکه این نخستین دوره جشنواره اقتباس بود، تیم اجرایی عملکرد خوبی داشت. محل اسکان گروه‌ها در یک دانشگاه واقع در شاهین‌شهر بود و برخورد پرسنل بسیار محترمانه و همراه با همکاری بود.همچنین تیم اجرایی همکاری مطلوبی داشتند.
ایزدبخش در پایان، بر اهمیت تداوم این جشنواره تأکید کرد و گفت:
جشنواره اقتباس پتانسیل بالایی برای رشد دارد. اگر این رویداد به‌صورت منظم برگزار شود، بدون شک در آینده شاهد حضور آثار قوی‌تری خواهیم بود. اقتباس از ادبیات کهن ایران می‌تواند به غنای فرهنگی تئاتر کشور کمک کند. امیدوارم در دوره‌های بعدی، پوشش خبری جشنواره نیز گسترده‌تر شود و حمایت‌های بیشتری از آن صورت گیرد.
داوری جشنواره ملی تئاتر اقتباس نیازمند اصلاح جدی است
هومن حیدری، کارگردان نمایش «سطح مش حسن، عمق گاو» از شهر شاهین‌شهر که در بخش تئاتر صحنه‌ای نخستین جشنواره ملی تئاتر اقتباس حضور داشت، در گفت‌وگو با خبرنگار میزهنری، از عملکرد داوری این رویداد انتقاد کرد و چالش‌های پیش‌آمده برای گروه‌های شرکت‌کننده را تشریح کرد.
حیدری با تأکید بر تلاش‌های تیم اجرایی جشنواره گفت: «ستاد اجرایی و برگزارکنندگان تمام توان خود را به کار گرفتند و ما از نظر امکانات و شرایط اجرایی کمبودی نداشتیم. اما مشکل اصلی در بخش داوری بود. نحوه برخورد داوران با گروه‌ها و مخاطبان، شیوه داوری، و تفاوت در توجه به نمایش‌ها ازجمله مواردی بود که اعتراض بسیاری از شرکت‌کنندگان را برانگیخت.»
وی مهم‌ترین مسئله را خواب‌آلودگی داوران در طول اجراها دانست و افزود: «متأسفانه داوران سر برخی از نمایش‌ها، خصوصاً اجراهای صبح، کاملاً خواب بودند. کارهایی که در نوبت صبح اجرا شدند، به‌طور کامل نادیده گرفته شدند و هیچ جایزه‌ای دریافت نکردند. حتی فیلم‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد بعضی از داوران هنگام اجراها سرشان را پایین می‌انداختند و چرت می‌زدند.»
حیدری با اشاره به جزئیات این موضوع گفت: «یکی از داوران برای اینکه خواب بودنش مشخص نشود، عینک دودی زده بود! این در حالی است که این افراد با هزینه‌های جشنواره، شامل پرواز رفت‌وبرگشت، اقامت در هتل و پذیرایی کامل، برای داوری به شاهین‌شهر آمده بودند. داوری که قرار است روزانه دو ساعت اجراها را ببیند، نباید نیمی از آن را در خواب بگذراند.»
این کارگردان با ابراز ناراحتی از بی‌توجهی به آثار صبحگاهی اظهار داشت: «وقتی داوران خواب باشند، چه کسی قرار است اجراها را ببیند و ارزیابی کند؟ اینکه همه نمایش‌های صبح بدون دریافت جایزه از جشنواره خارج شدند، تصادفی نیست. مسئله‌ای که باید بررسی شود، این است که آیا ما اشتباه کردیم که اجرایمان را صبح گذاشتیم یا داورها شب قبل استراحت نکرده بودند؟»
حیدری همچنین نسبت به بی‌توجهی به گروه‌های نمایشی شاهین‌شهر، که میزبان جشنواره بود، انتقاد کرد: «در بسیاری از جشنواره‌ها، معمولاً به آثار شهر میزبان توجه ویژه‌ای می‌شود، اما در این رویداد، هر سه نمایشی که از شاهین‌شهر حضور داشتند، کاملاً نادیده گرفته شدند. گویا میزبان بودن نه‌تنها امتیازی محسوب نشد، بلکه باعث کم‌توجهی هم شد.»
وی در پایان خواستار بررسی عملکرد داوران و اصلاح شیوه داوری در دوره‌های بعدی شد: «اگر داوران با دیدن اجراهای صبح مشکل دارند، باید این مسئله از ابتدا در برنامه‌ریزی لحاظ شود. اما اگر مشکل از استراحت نداشتن داوران و عدم مسئولیت‌پذیری آن‌هاست، نیاز به اصلاح جدی در روند انتخاب و نظارت بر داوری وجود دارد.»
هومن حیدری ضمن قدردانی از تلاش‌های ستاد اجرایی جشنواره، بر لزوم توجه به عدالت در داوری تأکید کرد و گفت: «اگر داوران نمایش ما را به هر دلیلی نمی‌پسندیدند، مشکلی نبود، اما اینکه اساساً اجرا را ندیده باشند، غیرقابل قبول است. من به‌عنوان کارگردان نمی‌دانم چطور به بازیگران گروهم توضیح بدهم که زحمات دوماهه ما در مقابل داورانی که خواب بودند، نادیده گرفته شد.»
مشکلات داوری، نابرابری‌ها و جوایز پایین از ضعف‌های جشنواره ملی تئاتر اقتباس بود
به گزارش میزهنری، محسن عبدلی، کارگردان نمایش بازیابی زخم‌های فراموش‌شده از شهر بناب، که در بخش تئاتر صحنه‌ای نخستین جشنواره ملی تئاتر اقتباس حضور داشت، در گفت‌وگو با خبرنگار ما به بررسی نقاط قوت و ضعف این جشنواره پرداخت.
وی با اشاره به نابرابری در شرایط اجرای گروه‌ها، گفت: «برخی گروه‌ها امتیازات ویژه‌ای داشتند که سایرین از آن محروم بودند. به‌عنوان مثال، یکی از گروه‌ها اجراهای ویژه‌ای برای داوران داشت که به نظر من تأثیر زیادی بر ارزیابی‌ها گذاشت. این مسئله ناعادلانه بود و مورد اعتراض ما قرار گرفت.»
عبدلی همچنین به عدم رعایت دقیق فراخوان جشنواره اشاره کرد و افزود: «بسیاری از نمایش‌های پذیرفته‌شده اقتباسی نبودند و بعضی از آثار نیز تکراری بودند. این در حالی است که فراخوان جشنواره بر اصالت و جدید بودن آثار تأکید داشت.»
وی با بیان اینکه داوری جشنواره تحت تأثیر نظرات دبیرخانه قرار گرفته بود، اظهار داشت: «بازخورد تماشاگران و هنرمندان حاضر در جشنواره با نتایج اعلام‌شده در مراسم اختتامیه تفاوت داشت. این احساس وجود داشت که برخی تصمیمات از پیش تعیین شده بودند و استقلال داوری به‌نوعی تحت‌الشعاع قرار گرفته بود.»
این کارگردان تئاتر، مبلغ پایین جوایز جشنواره را نیز از نقاط ضعف آن دانست و بیان کرد: «یکی از بازیگران گروه ما که جایزه سوم بازیگری زن را دریافت کرد، تنها ۴ میلیون تومان جایزه گرفت. این مبلغ در مقایسه با استانداردهای جشنواره‌های ملی بسیار پایین است. برای مثال، در جشنواره استانی تبریز، جایزه سوم بازیگری زن ۷ میلیون تومان بود.»
عبدلی ضمن قدردانی از کیفیت اسکان، نسبت به وضعیت نامناسب تغذیه شرکت‌کنندگان انتقاد کرد و گفت: «غذاهای ارائه‌شده کیفیت مطلوبی نداشتند و اغلب سرد بودند، حتی زمانی که در ساعات اعلام‌شده برای دریافت غذا مراجعه می‌کردیم.»
وی همچنین ترکیب هیئت داوران را مورد نقد قرار داده و تأکید کرد: «انتخاب داوران باید بر اساس تنوع دیدگاه‌ها باشد، نه صرفاً شهرت و چهره بودن. بهتر بود از سلایق مختلف در داوری استفاده می‌شد تا ارزیابی‌ها عادلانه‌تر باشد. حتی می‌توانستند از یک داور زن در هیئت داوران استفاده کنند.»
با وجود این انتقادات، عبدلی برگزاری جشنواره در شهر شاهین‌شهر را تجربه‌ای ارزشمند دانست و از مهمان‌نوازی و فضای دوستانه این شهر تمجید کرد. او ابراز امیدواری کرد که مشکلات این دوره در آینده برطرف شود و در دوره‌های بعدی نیز شاهد برگزاری جشنواره‌ای حرفه‌ای‌تر باشیم.
“سپاس از همراهیتان”
