این قاضی دوست‌داشتنی

فصل دوم این مجموعه ابتدا تلاش کرد قدری ریزتر به زندگی آقای قاضی بپردازد و در ادامه با رفتن سراغ پرونده‌های واقعی و ملموس، پاسخ بسیاری از پرسش‌های احتمالی حقوقی مخاطبان را ارائه دهد. سریال «آقای قاضی شعبه ۱۲۱» به کارگردانی سجاد مهرگان و با بازی بهزاد خلج در نقش قاضی، به عنوان یکی از موفق‌ترین آثار تلویزیونی ایران در حوزه درام‌های قضایی شناخته می‌شود. این سریال با پخش در دو فصل و جذب درصد بالایی از مخاطبان، توانست توجهات زیادی را به خود جلب کند.

 

آخرین آمارها چه می‌گوید؟
به تازگی نتایج یک نظرسنجی به‌دستمان رسید که نشان می‌دهد سریال آقای قاضی بیش از ۴۰ درصد مخاطب داشته است. این موضوع را با محسن شاکری‌نژاد، رئیس مرکز تحقیقات سازمان صداوسیما در میان گذاشتیم. وی در خصوص نتایج آخرین نظرسنجی درباره آمار مخاطبان مجموعه آقای قاضی شعبه ۱۲۱ به جام‌جم می‌گوید: این سریال در جدیدترین نظرسنجی انجام شده، ۴۱.۳ درصد مخاطب داشته که این آمار کاملا یک روند صعودی از ابتدای پخش را نشان می‌‎دهد. تعداد مخاطبان با توجه به لحاظ کردن جامعه آماری ۱۲ سال به بالای کشور، حدود ۳۰ میلیون نفر تخمین زده می‌شود.
وی درباره شیوه انجام این نظرسنجی توضیح می‌دهد: سنجش میزان مخاطب سریال‌های در حال پخش هر دو هفته یکبار به صورت تلفنی انجام می‌شود. نظرسنجی تلفنی در همه جای دنیا مرسوم است. در آمریکا موسسات نظرسنجی همچون گالوپ و پیو هم در یک جامعه بیش از ۳۰۰ میلیون نفری، با یک نمونه هزار تایی نظرسنجی انجام می‌دهد. در جامعه ما موضوعات خاصی مثل سیاسی و فرهنگی مواردی هستند که ممکن است مردم در آنها دچار نوعی خودسانسوری ‌شوند و به همین دلیل این نوع نظرسنجی‌ها را نه به صورت تلفنی که به صورت میدانی انجام می‌دهیم. اما برای موضوعاتی نظیر میزان مخاطبان سریال‌ها بدون حساسیت خاص، نظرسنجی به صورت تلفنی صورت می‌گیرد. با توجه به انجام نظرسنجی به صورت دو هفته یکبار، سریالی مثل آقای قاضی که زمان زیادی است روی آنتن رفته، چند بار مورد نظرسنجی قرار می‌گیرد؛ بنابراین می‌توانیم برای میزان مخاطبان آن یک روند داشته باشیم. بنا بر آخرین نظرسنجی در نیمه اول آبان، میزان مخاطب سریال آقای قاضی حدود ۴۱.۳ درصد برآورد شده است.
وی در خصوص میزان مخاطبان مجموعه‌های دیگری مثل تانک‌خورها، این‌طور بیان می‌کند: در مورد آقای قاضی چندین بار نظرسنجی شد تا به این رقم رسید. تانک‌خورها برای دومین بار مورد نظرسنجی قرار می‌گیرد و مخاطبش فعلا به ۲۳.۸ درصد رسیده است. البته چون نظرسنجی‌ها هر دو هفته تکرار می‌شود احتمالا این میزان بیشتر خواهد شد.

 

اما موفقیت این مجموعه، از چند منظر قابل بررسی است. یکی از دلایل موفقیت «آقای قاضی» ساختار اپیزودیک آن است که هر قسمت از سریال به یک پرونده قضایی اختصاص دارد و این موضوعات متنوع و جذاب، مخاطب را به تماشای ادامه داستان ترغیب می‌کند. این ساختار این امکان را به بیننده می‌دهد که در هر قسمت با چالش‌های جدید و موضوعات مختلف حقوقی آشنا شود. از دزدی و کلاه‌برداری گرفته تا مسائل خانوادگی و اجتماعی. هر پرونده به گونه‌ای طراحی شده که هم آموزنده باشد و هم جذابیت خاص خود را داشته باشد. این تنوع موضوعات باعث می‌شود مخاطب هر بار با داستانی جدید و چالش‌برانگیز روبه‌رو شود و این امر به طور طبیعی موجب افزایش جذابیت سریال می‌شود.

 

شخصیت‌پردازی آقای قاضی با بازی بهزاد خلج
بازی بهزاد خلج در نقش قاضی، یکی از نقاط قوت اصلی سریال است. خلج با توانایی‌های بازیگری خود، شخصیت قاضی را به گونه‌ای به تصویر کشیده که همزمان جدیت و مهربانی را در خود دارد. او در بسیاری از صحنه‌ها به خوبی توانسته بین قاطعیت و شوخ‌طبعی تعادل برقرار کند. این ویژگی‌ها باعث می‌شود قاضی در عین این که یک مقام قضایی است، به عنوان یک انسان واقعی نیز قابل قبول باشد. البته پیش از شهرتی که او به واسطه برخی فیلم‌های سینمایی و البته مجموعه آقای قاضی پیدا کند، ناشناخته بودنش برای مخاطب تلویزیون، به ایجاد این شخصیت محکم و مقتدر کمک بسیاری کرد. او واقعی است؛ گاهی خوب است و گاهی هم بد. گاهی زور می‌گوید، گاهی خشمگین می‌شود، گاهی انتقام می‌گیرد و گاهی رئوف است و بخشنده. این جنبه انسانی شخصیت قاضی، به ویژه در مواقعی که او با متهمان یا شاکیان شوخی می‌کند، به تلطیف فضای دادگاه کمک می‌کند و از خشونت و تنش‌های موجود در آن می‌کاهد.
خلج همچنین با ایجاد لحظات احساسی و دراماتیک، توانسته عمق شخصیت قاضی را به نمایش بگذارد. او نه تنها به عنوان یک قاضی بلکه به عنوان یک انسان با احساسات و ترس‌ها، در مواجهه با پرونده‌ها و تصمیماتش قرار می‌گیرد. این جنبه از شخصیت قاضی، مخاطب را به تفکر درباره چالش‌های اخلاقی و انسانی قضاوت ترغیب می‌کند و به همین دلیل، تماشاگران با او احساس همذات‌پنداری می‌کنند.
نکته دیگر در مورد شخصیت خلج، تلاش او برای نشان دادن عدالت است. بازیگری خلج در این مورد به کمک او آمده و با نشان دادن میمیک صورت یک قاضی، این عدالت را نشان می‌دهد. در بسیاری از سکانس‌ها، صورت خلج به چپ و راست متمایل نمی‌شود و تنها با چرخاندن چشم به هر دو طرف دعوی نگاه می‌کند که نمادی از نگاه واحد عدالت برای رسیدگی به پرونده است.

 

 

برکتی ادامه می‌دهد: در فصل دوم، ما به بررسی موضوعات اجتماعی مانند مشکلات خودرو، باشگاه‌های ورزشی و معضلات فضای مجازی پرداختیم. همچنین سعی کردیم به پرونده‌هایی از استان‌های مختلف و روستاها بپردازیم، مانند پرونده‌ای که در آن یکی از روستاها به‌دلیل دزدی برق از کارخانه‌ای دچار مشکل شده بود. ما تلاش کردیم تا چالش‌هایی که به درد آقای قاضی می‌خورد را مورد بررسی قرار دهیم و از نگاه مرکزگرا عبور کنیم. به عنوان مثال، به مشکلاتی که زمین‌های بلااستفاده در حومه شهرها و استان‌ها دارند، پرداخته‌ایم. این موارد تمایز ما در فصل دوم نسبت به فصل اول بود، هرچند در فصل اول نیز به برخی از این موضوعات پرداخته شده بود، اما در فصل دوم به آنها بیشتر توجه کردیم. به طور کلی، پرونده‌های ما از فیلم‌نامه‌ها و اقتباس‌های واقعی الهام گرفته شده‌اند. اولا، این پرونده‌ها به صورت نعل‌به‌نعل نیستند، به این معنا که شخص دقیقا همان دادخواست یا کیفرخواست را ارائه نکرده است که این نکته بسیار مهمی است. همچنین، ما سعی کردیم به گونه‌ای پرونده‌ها را معرفی نکنیم که فردی احساس کند پرونده‌اش به‌طور مستقیم در جامعه مطرح شده و موجب آبروریزی برای او یا خانواده‌اش شود. چرا که در موارد دیگر این چالش به وجود آمده بود،‌که کسی گفته بود این مورد دقیقا پرونده من است. ما پرونده‌هایی را انتخاب می‌کردیم که به مسائل مهم قوه قضاییه مرتبط بودند. قوه قضاییه به ما اعلام می‌کرد که حجم بالایی از پرونده‌ها در حوزه خانواده، مالی و وراثت وجود دارد. ما این موارد را بررسی می‌کردیم و سعی داشتیم که در تعامل با قوه قضاییه، آقای قاضی را در زمینه آموزشی برای مخاطبان فعال کنیم؛‌ چرا که سریال آقای قاضی دو شکل دارد. یکی جنبه دراماتیک و دیگری آموزشی. برای ما بخش آموزشی مهم بود و نادیده گرفته نشد. به عنوان مثال، در یکی از اپیزودها، یکی از شخصیت‌ها برای گرفتن وام بیشتر، خانه‌اش را به نام دامادش کرده و این موضوع به عنوان یک تخلف مطرح می‌شود. این نوع پرونده‌ها می‌تواند باعث ارجاع بسیاری از مسائل به قوه قضاییه شود. ما با حجم زیادی از پرونده‌ها مواجه بودیم که قوه قضاییه در طی سفارشاتش، موضوعات پرارجاع را به ما اعلام می‌کرد. 

 

اولویت اول ما پرونده‌های پرارجاع به قوه قضاییه بود و اولویت دوم پرونده‌هایی بود که بار آموزشی بالاتری داشتند و به نوعی مبتلابه جامعه بودند. به عنوان مثال، موضوعاتی مانند کلاهبرداری‌های مالی و سوءاستفاده‌های فضای مجازی. نکته سوم این است که جامعه ممکن است اقداماتی را به اشتباه قانونی بداند، در حالی که این اقدامات غیرقانونی هستند. به عنوان مثال، برخی افراد فکر می‌کنند که با خرید زمین، مالک آن هستند، در حالی که ممکن است از این موضوع غافل باشند که قانون به گونه‌ای دیگر عمل می‌کند. این سه مورد از جمله عواملی بودند که در انتخاب پرونده‌ها برای ما تأثیرگذار بودند.
این نویسنده عنوان می‌کند: نکته‌ای که باید به آن اشاره کنم این که بسیاری از  ما می‌پرسند که چرا آقای قاضی به پرونده‌های جنایی نمی‌پردازد.. ما به طور کلی پرونده‌های جنایی مانند قتل، افترا و تجاوز را در آقای قاضی بررسی نکردیم، هرچند این پرونده‌ها بار دراماتیک بالایی دارند، اما بار آموزشی ندارند. به عنوان مثال، قتل همسر یا فرزند هیچ گونه آموزشی برای جامعه ندارد. در واقع، دو جنبه دراماتیک و آموزشی برای آقای قاضی اهمیت دارد، و پرونده‌های جنایی فقط بار دراماتیک دارند و ممکن است هیجانات اجتماعی را تحریک کنند. به همین دلیل، در «آقای قاضی»‌ سعی کردیم به «دادگاه‌های کیفری» به معنای جنایت، پرداخته نشود. قوه قضاییه نسبت به این واژه‌ها حساسیت دارد. ما پرونده‌های کیفری در آقای قاضی داشتیم و تعداد آنها هم خوب بود، اما پرونده‌های جنایی مانند قتل، غارت و تجاوز را نداشتیم. توجه به این نکته بسیار اهمیت دارد. برکتی توضیح می‌دهد: در فصل دوم تلاش کردیم بار شخصیت‌پردازی و

بار دراماتیک کار را افزایش دهیم، زیرا مخاطب بیشتر با شخصیت‌ها ارتباط برقرار می‌کند تا با موضوع. به همین دلیل، نیاز داشتیم که تعامل آقای قاضی با آقای آستارکی به عنوان سربازش بیشتر از فصل اول باشد. برای مثال، در فصل دوم، به ارتباطات آقای قاضی و دستیارش، یا ارتباطش با دخترش که از دست رفته بود، بیشتر پرداختیم. در قسمت اول، ما بیشتر به مشکلات آقای قاضی در دادگاه متمرکز بودیم. تلاش نویسنده و تیم کارگردانی این بود که فضایی مبتنی بر شخصیت‌پردازی و پیرنگ داستانی ایجاد کنیم تا مخاطب بتواند همذات‌پنداری بیشتری با شخصیت‌ها داشته باشد و با آنها احساس همدلی کند. وی می‌گوید ما می‌خواهیم این احساس را در ذهن مخاطب ایجاد کنیم که امیدواریم چنین قضاتی در جامعه‌مان وجود داشته باشد. در اینجا باید اشاره کنم که ما دو رویکرد در برنامه‌سازی داریم. یکی رویکرد سلبی است که معضلات اجتماعی را فقط می‌بیند، بیان می‌کند و به مشکلات موجود اشاره دارد، بدون این‌که راه‌حلی ارائه دهد و رویکرد دیگر، ایجابی است که به ما می‌گوید مشکلات اجتماعی وجود دارد،اما باید به‌دنبال راه‌حل‌ها و آینده‌ای روشن باشیم. ما ایده‌آل‌ها و آمال‌مان در جامعه را به تصویر می‌کشیم و سعی می‌کنیم جامعه را به سمت این افق هدایت کنیم. این رویکرد ایجابی گاهی مورد انتقاد برخی هنرمندان و برنامه‌سازان قرار می‌گیرد که می‌گویند چنین ایده‌هایی در ایران وجود ندارد. اما ما معتقدیم باید چیزی بسازیم که وجود ندارد تا جامعه برای تولید و تحقق آن تلاش کند. فقط نشان‌دادن بدی‌ها کافی نیست، زیرا این بدی‌ها خودبه‌خود در جامعه ادامه خواهند یافت. هنرمند باید بار مسئولیت جامعه‌اش را بر دوش بگیرد و آینده‌ای را که می‌خواهد برای آن ترسیم کند، به‌وضوح مشخص نماید. ما از آنچه که می‌خواهیم، دوریم ولی باید به آن برسیم. پس به سمت آن آینده آرمانی حرکت می‌کنیم. برکتی رشد و پرداخت شخصیت آقای قاضی با بازی خلج را امری چندسویه می‌داند و تصریح می‌کند:‌ واقعیت این که برای رسیدن به آقای قاضی،‌ یک تعامل دوسویه یا حتی چندسویه بین کارگردان، نویسنده و آقای خلج وجود داشت. بهزاد خلج به‌شدت روی این شخصیت و فضا کار کرده است، چه در فصل اول و چه در فصل دوم. من خودم شاهد این موضوع بودم که آقای خلج به دادگاه‌های مختلف رفته و با قاضی‌ها دیدار کرده است. این تعاملات ایشان تا حدی پیش رفته که حالا دیگر دوستان قاضی جدی دارند. خلج با این دوستان نشسته و زندگی آنها را بررسی کرده تا بفهمد چه اتفاقات درونی‌‌ای ممکن است برای شخصیتش بیفتد. در مورد شخصیت آقای قاضی باید گفت که او باید از هر پرونده الهام بگیرد. در جلسات دورخوانی که چندین بار برگزار می‌شد، این جلسات هم با تیم بازیگری و هم به‌صورت شخصی با آقای خلج انجام ‌شد. ما برای درک هر دیالوگ و چالش‌ها بارها گفت‌وگو می‌کردیم. گاهی اوقات به پیشنهاد آقای خلج، برخی دیالوگ‌ها تغییر می‌کرد و این تغییرات به نفع کار بود. در مواردی نیز دیالوگ‌هایی اضافه می‌شد که به شخصیت آقای خلج عمق بیشتری می‌داد. ما به جزئیات دقت می‌کردیم، مانند این‌که آقای خلج در کجا باید فریاد بزند یا کجا باید یک فکت قانونی ارائه دهد. برای مثال، برخی بازجویی‌های دادستان‌ها را دیدیم تا بفهمیم چگونه می‌توانند اقرار بگیرند و این جزئیات به آقای خلج منتقل شد. حتی گاهی اوقات، نگاه نکردن به شاکی خود یک محاسبه دقیق بود یکی از قضات به ما گفت که گاهی‌اوقات به شاکی نگاه نمی‌کند تا او احساس کند که حمایت نمی‌شود. این موضوع باعث می‌شود که شاکی بیشتر تلاش کند و دست‌وپا بزند. نقاط روان‌شناختی و جامعه‌شناختی در این فرآیند گروهی به آقای خلج منتقل شد و آقای مهرگان نیز به‌خوبی بر این فضا تسلط داشتند. در فصل دوم، ما رفتار تعلیق‌آمیز بیشتری داشتیم. مثلا وقتی وارد دادگاه می‌شدیم، به نظر می‌رسید که حق با شاکی است، اما در پایان اپیزود ممکن بود متوجه شویم که متهم درواقع حق دارد.

 

ایجاد حلقه تعاملی
نویسنده آقای قاضی عنوان می‌کند: این فضای تعلیقی در کار وجود دارد و ممکن است مخاطب را فریب دهد، بنابراین یک حلقه تعاملی بین نویسنده، کارگردان و بازیگر به شکل یک مثلث حسی و دراماتیک به‌وجود می‌آید. دیالوگ‌ها بارها خوانده و بررسی شد تا مشخص شود کجا باید چه حسی منتقل گردد، کجا باید فریاد بزنیم و کجا سکوت کنیم. بنابراین، ما فقط متن را نمی‌نوشتیم و از بازیگری فاصله نمی‌گرفتیم. باید تأکید کنم شخصیت‌های فرعی آقای قاضی‌ نابازیگر نیستند؛ آنها جوانانی هستند که در تئاترهای مختلف بازی کرده‌اند و کمتر دیده شده‌اند. درحال‌‌حاضر، بسیاری از آنها در پلتفرم‌های مختلف و در تهران و شهرستان‌ها مشغول کار هستند و در دوره‌های جدی آموزش بازیگری شرکت کرده‌اند. درواقع بازیگرند، اما چهره نیستند. آقای قاضی به‌عنوان یک برنامه تلویزیونی آموزشی دراماتیک، نقش مهمی در معرفی این بازیگران به جامعه سینمایی دارد،مشابه آقای خلج که بعد از آقای قاضی به دنیای سینما معرفی شد. برکتی بیان می‌کند: آقای قاضی یک سریال تلویزیونی آموزشی دراماتیک است که می‌خواهد وجه استنادی خود را حفظ کند. این نکته بسیار مهم است، زیرا برای حفظ این وجه، ناچار است از فضای کلاسیک بازیگری و سریال‌های مرسوم دوری کند. ما صرفا به خاطر کاهش هزینه‌ها یا چالش‌های کارگردانی، به انتخاب بازیگران ناشناخته یا کمترشناخته‌شده روی‌نیاورده‌ایم. این یکی از وجوه اصلی درام داستان آقای قاضی است. اصطلاحا گفته می‌شود شیمی کار باید به خودش بیاید. ما می‌خواهیم کار به گونه‌ای باشد که تماشاگران فکر کنند واقعا دوربین مستند در دادگاه قرار دارد و این پرونده‌ها واقعی هستند. به‌همین‌دلیل، باید از افرادی استفاده کنیم که کمتر شناخته شده‌اند تا مردم بتوانند به این اتفاقات باور داشته باشند. نکته دوم، انگیزه‌های درونی این جوانان و بازیگران تئاتر است که بسیار به کار کمک کرده است. آنها می‌خواهند خود را معرفی کنند و بازی بهتری در برابر آقای خلج ارائه دهند. نکته سوم این که ما در تلویزیون نیاز داریم نیروهای جدید و مستعد را به جامعه هنری معرفی کنیم.

در آقای قاضی، ما بین ۱۲ تا ۱۸ نویسنده جدید را معرفی کردیم که هم‌اکنون در حال نوشتن فیلم‌های سینمایی، سریال‌ها و فیلم‌های کوتاه هستند. معرفی هنرمندان جوان و مستعد به جامعه، یکی از مهم‌ترین کارهایی است که می‌توانیم از طریق تلویزیون انجام دهیم. در آقای قاضی، بیش از ۲۰۰ بازیگر جوان معرفی شدند که امروز در تئاترها، سریال‌ها و سینما به کار گرفته می‌شوند. این موضوع به ما کمک می‌کند تا به‌تدریج در حوزه هنر پوست‌اندازی کنیم، چه در متن، چه در بازیگری و چه در کارگردانی. امیدواریم در فصل سوم بتوانیم دادگاه را به شکلی گسترده‌تر نشان دهیم. به این معنا که ممکن است در راهروهای دادگاه یا فضاهای پیرامونی پرونده‌ها قرار بگیریم. درحال‌حاضر، ما هیچ شناختی از قبل و بعد پرونده‌ها نداریم. در فصل سوم، برنامه‌ریزی ما این است که از قبل و بعد پرونده‌ها اطلاعاتی به مخاطب بدهیم. فرض کنید حکمی به فردی داده شده و او در حال خروج از دادگاه است؛ چه اتفاقی برای این فرد می‌افتد؟ برای مثال، پدر و مادری که حکم جدایی گرفته‌اند، یا موضوعات دیگر. ما باید پس از صدور حکم، داستان آنها را بررسی کنیم. همچنین می‌خواهیم بخشی از داستان را از قبل از پرونده‌ها در فصل سوم بگنجانیم. سعی خواهیم کرد به این دو نکته بیشتر توجه کنیم. در پایان از گروه نویسندگی آقای قاضی‌ تشکر می‌کنم. در این سریال ۱۲ تا ۱۸ نویسنده را معرفی کردیم که به ما کمک کردند. این موضوع به این دلیل است که در مسیر تولید گاهی‌اوقات برخی از آنها از مجموعه جدا شدند. به نظرم این سریال یکی از سخت‌ترین پروژه‌ها در بخش نویسندگی فیلمنامه، شخصیت‌پردازی، پیرنگ و زاویه‌دید است که البته همه اینها با دیالوگ انجام می‌شود. فیلمنامه آقای قاضی به‌شدت مبتنی بر دیالوگ است و این کار را برای نویسنده بسیار دشوار می‌کند. من واقعا قدردان تمام تلاش‌های آنها هستم که در کنار من بودند.